Ekspresjonizm to kierunek w sztukach plastycznych, którego początki datuje się na 1901 rok, kiedy po raz pierwszy oficjalnie użyto tej nazwy jako tytułu cyklu obrazów francuskiego malarza Julien-Auguste’a Hervé wystawionego w słynnym paryskim Salonie Niezależnych. Jednak malarstwo ekspresyjne rozwijało się już od końca XIX wieku, a za jego prekursorów uznaje się Edwarda Muncha, Jamesa Ensora czy Paula Gauguina.
Obrazy ekspresjonizmu powstawały zgodnie z założeniami kierunku – miały wyrażać emocje artysty i silnie oddziaływać na odbiorcę, zwłaszcza właśnie na jego emocje – stąd też wzięła się nazwa kierunku, słowo ekspresjonizm wywodzi się z łacińskiego expressio – wyrażać.
Głównym założeniem ekspresjonizmu było jak najdalsze odejście od realizmu, naturalizmu, a nawet impresjonizmu – wszystkie te kierunki naśladowały bowiem rzeczywistość, ekspresjonizm w malarstwie stawiał natomiast na jak najczystszy subiektywizm w przekazie i środkach wyrazu. Obrazy ekspresjonistyczne nie miały pokazywać przedstawianych obiektów, ale ujawniać poprzez nie najgłębszą jaźń artysty, odnajdować sedno i istotę tych rzeczy przetworzonych przez artystyczne umysły twórców. W warstwie teoretycznej ekspresjonizmu znajdziemy wiele nawiązań do Nietzschego (indywidualizm), Schopenhauera (pesymizm), czy Bergsona (intuicja).
Od strony formalnej ekspresjoniści posługiwali się przede wszystkim intensywnymi, sugestywnymi barwami, ostrym konturem, mocnymi kontrastami, deformacją i estetyką brzydoty. W ich dziełach często eksponowana była konstrukcja kompozycji, swoisty szkielet obrazu, poza tym dzieła były w pewien sposób oszczędne w formie, która często pełniła rolę ważniejszą niż treść.
Europejski ekspresjonizm to ugrupowanie „Die Brücke”, do którego należeli Ernst Ludwik Kirchner, Erich Heckel, Karl Schmidt Rottluff, Fritz Bieyl, Emil Nolde, Max Pechstein i Otto Muller. Ugrupowanie „Der Blaue Reiter” to znani malarze, jak Wassily Kandinski, Gabriele Munter, Franz Marc, August Macke, czy Paul Klee.
Ekspresjonizm w Polsce. W 1918 roku wokół czasopisma artystycznego „Zdrój”, któremu patronował Stanisław Przybyszewski zawiązała się grupa „Bunt”, do której należeli między innymi malarze: Jerzy Hulewicz, Małgorzata Kubicka, Stanisław Kubicki, Jan Panieński, Jerzy Woroniecki i rzeźbiarz August Zamoyski. Równocześnie funkcjonowało ugrupowanie Formistów, wcześniej zwanymi Ekspresjonistami Polskimi, do którego należeli Zbigniew Pronaszko, Andrzej Pronaszko, Leon Chwistek, Tytus Czyżewski, a także Xawery Dunikowski. Innymi przedstawicielami ekspresjonizmu w Polsce byli Wojciech Weiss, Witold Wojtkiewicz. Artyści ci utrzymywali wspólne kontakty, prowadząc często polemiki i dyskusje, ukazujące różnice artystyczne i ideowe między tymi środowiskami.
Na zdjęciu obraz Tytusa Czyżewskiego, „Akt z kotem”, 1920, Muzeum Narodowe w Warszawie.